Co warto wiedzieć o rozdzielaczach prądu na placu budowy?
Rozdzielacze prądu na placu budowy zapewniają zasilanie urządzeń i maszyn wykorzystywanych do robót budowlanych. W tym celu są one podłączane do źródła prądu i dostarczają energię elektryczną do różnych odbiorników poprzez gniazdka elektryczne. W naszym poradniku dowiesz się, jakie wymagania muszą spełniać rozdzielacze prądu na placu budowy i na co należy zwrócić uwagę przy ich wyborze.
Bez energii elektrycznej prace na budowie praktycznie by stanęły. Urządzenia i maszyny, takie jak betoniarki, piły tarczowe czy spawarki, wymagają stałego zasilania, aby mogły działać.
Problem w tym, że dostęp do prądu na placach budowy często bywa ograniczony. W najlepszym przypadku dostępna jest centralna skrzynka przyłączeniowa zasilana z sieci publicznej. Zazwyczaj jednak nie znajduje się ona bezpośrednio na miejscu, co wymusza stosowanie przedłużaczy. Gdy odległość jest zbyt duża i podłączenie do sieci staje się utrudnione, rozwiązaniem okazują się agregaty prądotwórcze lub generatory, które wytwarzają energię bezpośrednio na budowie. Pozostaje jednak pytanie: jak bezpiecznie i efektywnie doprowadzić prąd do rozproszonych po placu maszyn i narzędzi? Odpowiedzią jest rozdzielnica budowlana.
Rozdzielnica budowlana to urządzenie służące do rozdziału i przyłączenia energii elektrycznej. Podłącza się ją do źródła zasilania – sieci publicznej lub agregatu – a następnie dzieli prąd na poszczególne obwody. Dzięki gniazdom i przewodom energia trafia bezpośrednio do urządzeń na budowie. Wyróżnia się dwa główne typy rozdzielnic: mobilne (przenośne) oraz stacjonarne (stałe). Rozdzielnice przenośne sprawdzają się na mniejszych budowach, gdzie liczba podłączonych maszyn jest ograniczona. Natomiast modele stacjonarne projektuje się z myślą o dużych lub długoterminowych inwestycjach – montuje się je w gruncie, co wiąże się z większym nakładem prac instalacyjnych.
Rozdzielnice budowlane najczęściej występują w formie skrzynek budowlanych. Mają solidną obudowę z drzwiczkami, a w środku znajdują się gniazda i przyłącza, do których podłącza się m.in. oświetlenie, maszyny budowlane czy dodatkowe podrozdzielnie. Do sieci energetycznej podłączane są wyłącznie przez uprawnionego pracownika zakładu energetycznego lub lokalnego operatora. Dla celów rozliczeniowych skrzynka budowlana wyposażona jest w osobny licznik, zwykle zaplombowany, aby zapobiec nieuprawnionej ingerencji.
Rozdzielnice budowlane udostępniają zarówno napięcie 230 V, jak i 400 V. Na budowach używa się obu wartości – 230 V wystarcza do oświetlenia czy lekkich elektronarzędzi (np. wiertarek, pił ręcznych), natomiast windy budowlane czy mocne maszyny stacjonarne, takie jak piły stołowe, wymagają 400 V trójfazowego prądu przemiennego, potocznie nazywanego siłą. Dlatego skrzynki budowlane wyposażone są w różne typy gniazd. Dla 230 V stosuje się gniazda ze stykiem ochronnym, natomiast dla 400 V – gniazda CEE przystosowane do wtyków trójfazowych. Warto wiedzieć, że określenia „gniazda CEE” i „wtyki CEE” kojarzone są głównie z instalacjami trójfazowymi, choć w rzeczywistości także gniazda i wtyki jednofazowe są zgodne z systemem CEE. W praktyce nazwa ta utrwaliła się jedynie w odniesieniu do połączeń trójfazowych.
Dla łatwego rozróżnienia w skrzynkach budowlanych gniazda 230 V oznaczone są kolorem niebieskim, a gniazda CEE 400 V czerwonym. Gniazda jednofazowe (230 V) są trójbiegunowe – składają się z przewodu fazowego, neutralnego i ochronnego. Gniazda CEE dla urządzeń trójfazowych (400 V) mają pięć biegunów: trzy przewody fazowe, przewód neutralny i przewód ochronny.
Skrzynki budowlane występują w różnych rozmiarach i konfiguracjach – od niewielkich do przeznaczonych na duże budowy. Wyróżnia się m.in. szafy rozdzielcze, szafy przyłączeniowe oraz szafy grupowe. Szafa rozdzielcza to kompaktowa skrzynka do podstawowej dystrybucji energii. Szafa przyłączeniowa pozwala podłączyć urządzenia jednofazowe i trójfazowe, a także dodatkowe podrozdzielnie; zwykle ma miejsce na licznik i pełni rolę szafy licznikowej. Szafy grupowe służą wyłącznie do dalszej dystrybucji prądu – nie mają gniazd dla urządzeń końcowych, ale umożliwiają tworzenie osobnych, zabezpieczonych obwodów dla różnych części placu budowy.
Rozdzielnice budowlane muszą spełniać określone wymagania prawne, aby mogły być użytkowane w sposób bezpieczny. Praca z prądem, a w szczególności z tzw. prądem budowlanym, zawsze wiąże się z ryzykiem. Podstawowym dokumentem regulującym te kwestie jest norma DIN VDE 0100-704:2018-10 („Instalacje niskiego napięcia […] Place budowy”). Określa ona wymagania dla stałych i przenośnych instalacji elektrycznych, które są tymczasowo używane podczas prac budowlanych lub rozbiórkowych, a następnie wyłączane z eksploatacji. Od maja 2021 r. dopuszczone są wyłącznie rozdzielnice budowlane spełniające wymagania tej normy.
Wyłącznik różnicowoprądowy typu B (RCD, FI).
Urządzenie to zabezpiecza odbiorniki przed prądami upływowymi o przebiegu stałym, które mogłyby zablokować działanie innych zabezpieczeń. Takie prądy mogą występować w urządzeniach z przetwornicą częstotliwości, np. żurawiach budowlanych, windach, pompach, wentylatorach, sprężarkach czy zagęszczarkach.
RCD typu A wykrywa jedynie prądy przemienne i pulsujące prądy stałe, dlatego nie zapewnia pełnej ochrony. Typ B to urządzenie czułe na wszystkie rodzaje prądów różnicowych, w tym gładkie prądy stałe, jest obowiązkowe dla gniazd CEE trójfazowych do 63 A włącznie. Wyjątek stanowią gniazda ze stykiem ochronnym oraz gniazda CEE od 125 A wzwyż – pod warunkiem, że nie podłącza się do nich urządzeń generujących gładkie prądy stałe.
Urządzenie do odłączania zasilania.
Norma wymaga obecności wyłącznika umożliwiającego szybkie i bezpieczne odłączenie rozdzielnicy od zasilania. Musi być on prosty w obsłudze, tak aby każda osoba na budowie mogła w razie zagrożenia odłączyć napięcie. Wyłącznik trzeba zabezpieczyć w pozycji „AUS” (wyłączone), np. przy użyciu kłódki lub zamykanej obudowy, aby uniemożliwić nieuprawniony dostęp. W przypadku rozdzielnic przyłączonych na stałe sama obudowa nie wystarcza – urządzenie odłączające musi znajdować się wewnątrz skrzynki i być zamykane na klucz.
Obowiązkowa kontrola przed pierwszym uruchomieniem.
Nowa rozdzielnica lub przeniesiona na inny plac budowy musi zostać sprawdzona przez elektryka zgodnie z normą VDE 0100-600, zanim zostanie włączona do użytku. W ramach badania ocenia się, czy spełnia ona wszystkie wymagania normatywne i jest w pełni sprawna technicznie. Zarówno rozdzielnice przenośne, jak i stacjonarne należy kontrolować w regularnych odstępach, a wyniki badań dokumentować w protokołach. Potwierdzeniem wykonania kontroli jest naklejona na urządzenie plakietka lub banderola.
Przy wyborze rozdzielnicy budowlanej należy uwzględnić kilka kluczowych czynników. Najważniejsza jest solidna, odporna na warunki atmosferyczne konstrukcja. Na placu budowy panują trudne warunki – wilgoć, zabrudzenia czy pył, dlatego urządzenie musi być odpowiednio zabezpieczone, aby chronić instalację elektryczną wewnątrz. Minimalnym wymogiem jest stopień ochrony IP44, który gwarantuje zabezpieczenie przed ciałami obcymi o średnicy powyżej 1 mm, dostępem drutem oraz rozbryzgami wody ze wszystkich stron.
Rozdzielnica powinna być wyposażona we wszystkie wymagane zabezpieczenia – m.in. wyłącznik różnicowoprądowy (FI), odłącznik z możliwością blokady, a także ochronę przed przeciążeniem i przegrzaniem. Istotna jest także odpowiednia liczba wytrzymałych gniazd. Zbyt mała moc urządzenia prowadzi do ryzyka przegrzewania i zwarć, co może uszkodzić nie tylko samą rozdzielnicę, lecz także podłączone odbiorniki.
Warto zwrócić uwagę na dodatkowe elementy wyposażenia. W przypadku modeli mobilnych przydatne są uchwyty ułatwiające przenoszenie. Cięższe skrzynie często posiadają ucha do podnoszenia dźwigiem oraz gniazda do transportu wózkiem widłowym. Praktycznym rozwiązaniem jest także podstawa, dzięki której rozdzielnica stoi nieco wyżej i pozostaje zabezpieczona w razie gromadzenia się wody na podłożu. Samo miejsce ustawienia powinno być stabilne i równe, aby uniknąć przechylania się czy zapadania skrzyni. Dlatego przed montażem należy sprawdzić warunki podłoża i uwzględnić możliwe tolerancje.
Producenci wyposażają skrzynki elektryczne na budowach w coraz nowocześniejsze funkcje. Bardzo praktyczna – zwłaszcza w przypadku placów budowy, które nie są monitorowane przez całą dobę – jest lokalizacja GPS. Dzięki przesyłaniu danych lokalizacyjnych na smartfon lub inne urządzenie mobilne, w przypadku kradzieży użytkownik jest natychmiast informowany, może szybko zareagować i ma duże szanse na odnalezienie rozdzielacza. Lokalizacja GPS może również sygnalizować przewrócenie skrzynki elektrycznej przez burzę i wiatr.
Gdzie składa się wniosek o przyłącze prądu budowlanego?
Przyłączenie skrzynki budowlanej do sieci energetycznej należy zgłosić w lokalnym zakładzie energetycznym lub miejskich przedsiębiorstwach energetycznych. Zwykle obowiązek ten spoczywa na inwestorze. Operator sieci przekazuje informacje o obowiązujących normach i przepisach na danym terenie oraz o wymaganych formalnościach. Warto z wyprzedzeniem sprawdzić, jakie dokumenty będą potrzebne. Po zatwierdzeniu wniosku skrzynkę budowlaną podłącza do sieci uprawniony specjalista zakładu energetycznego lub przedsiębiorstwa komunalnego.
Czy dostępne są skrzynki budowlane do montażu na ścianie?
Tak. Choć najczęściej spotyka się modele wolnostojące, dostępne są także wersje ścienne. To praktyczne rozwiązanie, gdy nie ma odpowiedniego miejsca do ustawienia skrzynki. Trzeba jednak pamiętać, że zwykle oferują one mniejszą liczbę gniazd.