Promieniowanie podczerwone, w skrócie IR, stanowi część widma elektromagnetycznego, która pozostaje niewidoczna dla ludzkiego oka. Właśnie ta cecha sprawia, że IR znajduje szerokie zastosowanie w nowoczesnych rozwiązaniach technologicznych. Diody IR (IR-LED) oraz emitery IR przekształcają energię elektryczną w światło podczerwone, umożliwiając tym samym niezawodną i efektywną transmisję danych.
IR-LED-y działają w oparciu o zjawisko elektroluminescencji. Przepływ prądu przez diodę powoduje uwolnienie energii, która zostaje wypromieniowana w postaci światła podczerwonego.
Emitery IR to wydajniejsze odmiany diod IR, przeznaczone do zastosowań wymagających większej mocy i zasięgu działania. Znajdują zastosowanie tam, gdzie precyzja i siła sygnału odgrywają kluczową rolę.
Wybierając odpowiedni komponent IR do konkretnej aplikacji, należy zwrócić uwagę na kilka istotnych parametrów: długość fali emitowanego światła, moc promieniowania, kąt świecenia oraz typ obudowy.
W niniejszym poradniku szczegółowo omawiamy zasadę działania, właściwości i obszary zastosowań nadajników i odbiorników IR. Podpowiadamy, jak dobrać odpowiedni element do konkretnego projektu i odpowiadamy na najczęściej zadawane pytania.
Czym różni się dioda IR od emitera IR?
Dioda IR to inaczej dioda elektroluminescencyjna emitująca promieniowanie podczerwone. Emiter IR to natomiast ogólne określenie każdego źródła, które wysyła promieniowanie w zakresie podczerwieni. Oprócz diod IR zalicza się do nich również lampy halogenowe, lasery IR oraz promienniki ciepła.
Czym jest dioda IR?
Dioda elektroluminescencyjna (LED) może emitować promieniowanie elektromagnetyczne nie tylko w różnych barwach – od czerwonej, przez pomarańczową, żółtą, zieloną, aż po niebieską i białą – ale również w zakresie niewidzialnym dla ludzkiego oka. Mowa o świetle podczerwonym (poniżej czerwieni) i ultrafioletowym (powyżej niebieskiego). Typowa dioda IR emituje niewidzialne światło w zakresie podczerwieni, zazwyczaj o długości fali 850 lub 940 nanometrów. Do jej produkcji wykorzystuje się półprzewodniki takie jak arsenek galu, które efektywnie generują promieniowanie IR. Dioda IR, podobnie jak inne LED-y, cechuje się niskim zużyciem energii i długą żywotnością.
Czym jest emiter IR?
Emiter IR to urządzenie emitujące promieniowanie podczerwone. Może zawierać diodę IR, ale również korzystać z innych źródeł – takich jak lasery, lampy halogenowe czy promienniki ciepła. Termin „emiter IR” odnosi się więc do szerszej grupy urządzeń, obejmując wszystkie technologie generujące promieniowanie w paśmie podczerwieni.
Dioda IR działa podobnie jak klasyczna dioda świecąca, z tą różnicą, że emituje światło w zakresie podczerwieni, czyli poza zakresem widzialnym dla ludzkiego oka. Zbudowana jest z dwóch warstw półprzewodnikowych: dodatnio domieszkowanej warstwy typu p oraz ujemnie domieszkowanej warstwy typu n. Ich konstrukcja pozwala na emisję promieniowania podczerwonego podczas przepływu prądu. Do produkcji diod IR najczęściej wykorzystuje się arsenek galu (GaAs) lub arsenek glinowo-galowy (AlGaAs), które skutecznie generują światło w tym zakresie widma.
Obie warstwy uzyskują swoje właściwości przewodzące dzięki domieszkowaniu – czyli wprowadzeniu odpowiednich atomów domieszkowych. W warstwie p występuje niedobór elektronów, nazywany „dziurami”. Z kolei warstwa n zawiera nadmiar elektronów.
Po przyłożeniu napięcia w kierunku przewodzenia, prąd zaczyna płynąć od warstwy p do n. Na granicy obu warstw – w obszarze złącza p-n – elektrony z warstwy n łączą się z dziurami z warstwy p. W wyniku tego procesu dochodzi do uwolnienia energii w postaci fotonów. W przypadku diody IR emitowane światło ma długość fali odpowiadającą promieniowaniu podczerwonemu.
Gdzie stosuje się diody IR i emitery podczerwieni?
Promieniowanie podczerwone ma większą długość fali niż światło widzialne, a krótszą niż mikrofale. Aby je skutecznie wykorzystywać, stosuje się diody IR (IR-LED) oraz emitery podczerwieni. Zakres promieniowania IR wynosi zazwyczaj od 700 nanometrów do 1 milimetra.
Dla porównania – światło widzialne obejmuje zakres od 400 do 780 nanometrów. W praktyce promieniowanie podczerwone dzieli się na trzy podobszary: bliską podczerwień (700–1400 nm), średnią podczerwień (1400–3000 nm) oraz daleką podczerwień (3000 nm do 1 mm). Ponieważ każde ciało o temperaturze wyższej niż zero absolutne emituje promieniowanie podczerwone, diody IR i emitery mogą służyć do wykrywania obiektów. Stosuje się je m.in. w czujnikach ruchu, sensorach zbliżeniowych czy kamerach termowizyjnych, które umożliwiają obserwację źródeł ciepła niewidocznych gołym okiem.
Zastosowanie podczerwieni nie ogranicza się jedynie do detekcji ciepła. Promieniowanie IR ma również inne zalety – potrafi przenikać przez niektóre materiały, takie jak szkło, podczas gdy inne, np. woda czy metale, odbijają je lub pochłaniają.
Diody i emitery podczerwieni znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach – od elektroniki użytkowej po przemysł i medycynę. Poniżej przedstawiono najważniejsze obszary ich wykorzystania.
Diody IR LED w życiu codziennym
Piloty w elektronice użytkowej
Nadajniki podczerwieni (IR), zwłaszcza diody LED IR, znajdują szerokie zastosowanie w pilotach do telewizorów, odtwarzaczy DVD, wież stereo i innych urządzeń elektronicznych. Wysyłają zakodowane sygnały podczerwone do sterowanego sprzętu, umożliwiając obsługę takich funkcji jak regulacja głośności, zmiana kanałów czy odtwarzanie multimediów. Przesyłane sygnały mają postać krótkich impulsów światła podczerwonego, które odbiornik w urządzeniu rozpoznaje i dekoduje.
Zastosowania w systemach bezpieczeństwa i monitoringu
W kamerach monitorujących oraz w urządzeniach noktowizyjnych nadajniki IR emitują niewidzialne światło, które rejestrują czujniki podczerwieni w kamerach. Dzięki tej technologii możliwe jest uzyskanie wyraźnego obrazu nawet przy bardzo słabym oświetleniu lub w całkowitej ciemności. Ponieważ światło podczerwone nie jest widoczne dla ludzkiego oka, kamery pozostają dyskretne, co czyni je idealnym rozwiązaniem w systemach zabezpieczeń.
Diody IR LED w przemyśle
Automatyka i robotyka
Czujniki odległości wykorzystują diody IR oraz odbiorniki podczerwieni do pomiaru dystansu na podstawie prędkości światła. Oprócz tego wykrywają przeszkody, dzięki czemu stanowią istotny element robotów, zautomatyzowanych systemów produkcyjnych oraz pojazdów autonomicznych. W zastosowaniach przemysłowych optyczne enkodery wykorzystują nadajniki i odbiorniki IR do precyzyjnego pomiaru położenia lub prędkości elementów obrotowych. Wysoka dokładność i szybkość działania technologii podczerwieni sprawiają, że idealnie sprawdza się ona w tego typu aplikacjach.
Zastosowania przemysłowe
Nadajniki podczerwieni są często wykorzystywane w systemach inspekcyjnych do analizy właściwości materiałów oraz wykrywania defektów w procesie produkcji. Wykorzystuje się przy tym zdolność różnych materiałów do absorpcji lub odbijania promieniowania IR w różnym stopniu. Promieniowanie podczerwone znajduje również zastosowanie w suszeniu powłok lakierniczych, podgrzewaniu materiałów czy w systemach grzewczych - w tym przypadku kluczowe znaczenie ma jego właściwość generowania ciepła.
Przemysł motoryzacyjny
W nowoczesnych samochodach coraz częściej stosuje się systemy noktowizyjne z nadajnikami podczerwieni, które oświetlają drogę po zmroku. Kamery IR rejestrują odbite światło i wyświetlają obraz na ekranie w kokpicie. Dzięki temu kierowca może szybciej dostrzec pieszych, zwierzęta czy inne przeszkody, co znacząco zwiększa bezpieczeństwo jazdy nocą.
Technologie komunikacyjne
W niektórych specjalistycznych zastosowaniach diody IR służą do bezprzewodowej transmisji danych – szczególnie w środowiskach przemysłowych, gdzie fale radiowe mogą być zakłócane. Światło podczerwone zapewnia stabilność przesyłu, ponieważ nie ulega wpływowi zakłóceń elektromagnetycznych.
Diody LED na podczerwień w medycynie i badaniach naukowych
Zastosowania medyczne
Infrapromieniowanie, jako metoda nieinwazyjna i bezpieczna dla pacjenta, odgrywa istotną rolę w nowoczesnej diagnostyce i terapii. Pulsoksymetry wykorzystują diody IR do pomiaru poziomu tlenu we krwi – promieniowanie podczerwone przenika przez tkanki, a na podstawie stopnia jego absorpcji można obliczyć kluczowe parametry życiowe. Emitery IR znajdują również zastosowanie w fizjoterapii, gdzie wspomagają krążenie, łagodzą bóle mięśni i przyspieszają regenerację uszkodzonych tkanek.
Nauka i badania
Spektroskopia w podczerwieni jest cenioną metodą analityczną w chemii, biologii i innych dziedzinach nauki. Poszczególne cząsteczki pochłaniają promieniowanie IR w charakterystycznych długościach fali, które odpowiadają ich wiązaniom chemicznym. Dzięki tej technice naukowcy mogą precyzyjnie określić skład chemiczny nieznanych substancji, kontrolować jakość żywności i leków oraz analizować strukturę białek i innych biomolekuł.
Długość fali
Jednym z kluczowych parametrów technicznych jest długość fali emitowanego światła, która określa zakres działania diody lub nadajnika w obszarze podczerwieni. W kamerach monitoringu oraz urządzeniach noktowizyjnych powszechnie stosuje się długość fali 850 nanometrów – zapewnia ona lepszą jakość obrazu w warunkach słabego oświetlenia. Należy jednak pamiętać, że takie diody mogą emitować delikatnie widoczne czerwone światło. Diody o długości fali 940 nanometrów są całkowicie niewidoczne dla ludzkiego oka, dlatego stanowią popularne rozwiązanie w pilotach zdalnego sterowania i podobnych zastosowaniach.
Moc
Moc nadajnika IR wpływa bezpośrednio na zasięg i intensywność sygnału. Wyrażana jest w miliwatach (mW). W przypadku krótkich dystansów – jak w pilotach – wystarczająca okazuje się moc od 7 do 30 mW. W systemach monitoringu, które wymagają większego zasięgu i siły sygnału, stosuje się emitery o mocy od 1000 do nawet 10 000 mW.
Kąt emisji
Równie istotny jest kąt emisji promieniowania IR. Parametr ten określa, pod jakim kątem dioda rozprasza światło podczerwone, a tym samym – jaki obszar obejmuje wiązka. Wąski kąt emisji (10–30°) sprawdza się w precyzyjnych zastosowaniach, takich jak piloty lub punktowe doświetlenie. Szeroki kąt (60–120°) jest z kolei optymalny dla kamer monitoringu i czujników ruchu, które muszą obejmować duże pole detekcji.
Napięcie przewodzenia
Diody IR (podczerwieni) wymagają zazwyczaj napięcia przewodzenia w zakresie od 1,2 do 30 woltów – w zależności od zastosowanego materiału półprzewodnikowego. Pobór prądu wpływa bezpośrednio na zużycie energii oraz ilość wytwarzanego ciepła. Standardowy zakres prądu roboczego mieści się między 0,5 a 1000 miliamperów.
Zakres częstotliwości
W przypadku zastosowań takich jak piloty zdalnego sterowania czy transmisja danych kluczowe znaczenie ma możliwość modulacji wiązki. Oznacza to, że dioda LED musi szybko przełączać się między stanem włączonym a wyłączonym, aby generować sygnał – podobnie jak alfabet Morse’a. Warunkiem jest jednak praca w zakresie częstotliwości zgodnym z odbiornikiem lub sensorem. W pilotach najczęściej stosuje się częstotliwości od 36 do 40 kiloherców.
Kształty i obudowy
Nadajniki i emitery IR występują w różnych wersjach konstrukcyjnych – od modeli z wyprowadzeniami do montażu przewlekanego (THT), po wersje powierzchniowe (SMD). Wybór zależy od układu ścieżek na płytce PCB i technologii montażu. W przypadku pracy w wymagających warunkach środowiskowych obudowa powinna zapewniać ochronę przed wilgocią, pyłem i uszkodzeniami mechanicznymi.
Jakim napięciem i prądem należy zasilać nadajniki podczerwieni (IR)?
Typowe napięcie zasilania mieści się w zakresie od 1,2 do 2,3 wolta, choć dostępne są również wersje przystosowane do pracy przy napięciu sięgającym nawet 30 V. Standardowe zastosowania wymagają zazwyczaj prądu do 50 miliamperów. W przypadku zastosowań o wysokiej mocy, takich jak praca impulsowa, diody LED mogą jednak pobierać prąd rzędu od 100 do 1000 miliamperów.
Czy podczerwień to to samo co światło czerwone?
Podczerwień i światło czerwone nie są tym samym, mimo że obie formy promieniowania należą do widma elektromagnetycznego i mają pewne cechy wspólne. Kluczowa różnica dotyczy długości fal oraz ich widoczności dla ludzkiego oka. Światło czerwone znajduje zastosowanie tam, gdzie potrzebna jest emisja światła widzialnego – na przykład w oświetleniu, sygnalizacji ostrzegawczej czy w niektórych terapiach. Promieniowanie podczerwone, niewidoczne dla człowieka, wykorzystywane jest natomiast w technice obrazowania termicznego, pilotach zdalnego sterowania, noktowizji i innych systemach, które korzystają z detektorów lub kamer rejestrujących fale podczerwone.